امام محمد باقر | زندگینامه امام باقر
امام محمد باقر | زندگینامه امام باقر
محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابیطالب، که با نام امام محمد باقر(ع) شناخته میشود، پنجمین امام شیعیان پس از پدرش امام سجاد(ع) بود.
نام ” باقر ” که به معنای شکافنده است، از حدیث لوح منتسب به پیامبر اسلام(ص) نشأت گرفته و قبل از ولادت او به این لقب اطلاق شد.
امام باقر(ع) در طول حدود ۱۹ سال (از سال ۹۵ق تا ۱۱۴ق) به عنوان امام شیعیان امامت کرد. در این مدت، او با پنج خلفای بنیامیه هم زمان بود:
ولید بن عبدالملک، سلیمان بن عبدالملک، عمر بن عبدالعزیز، یزید بن عبدالملک و هشام بن عبدالملک.
امام باقر(ع) در ۵۷ سالگی، در تاریخ ۷ ذیالحجه سال ۱۱۴ق به شهادت رسید. برخی افراد هشام بن عبدالملک و برخی دیگر ابراهیم بن ولید را به عنوان عوامل شهادت او اعلام کردهاند.
بر اساس منابع تاریخی، امام باقر(ع) هنگام واقعه کربلا در سن کودکی حضور داشت.
ایشان از مصادیق بارز حدیث ثقلین هستند.
باقرالعلوم(ع) به عنوان نمونه برجسته از خاندان بنیهاشم، در حوزههای علم، زهد، عظمت و فضیلت شهرت داشت. او احادیث فراوانی را در زمینههای متعددی از جمله فقه، توحید، سنت نبوی، قرآن و اخلاق منتقل کرده است.
به طوری که محمد بن مسلم بیش از ۳۰ هزار حدیث و جابر بن یزید جعفی حدود ۷۰ هزار حدیث از آموزههای امام باقر(ع) را ذکر کردهاند.
او یک جنبش علمی را آغاز کرد که در دوره امامت فرزندش، امام جعفر صادق (ع)، به اوج خود رسید.
تعداد اصحاب و شاگردان او را ۴۶۲ نفر اعلام کردهاند. در زمان امامت او، تدوین دیدگاههای شیعه در زمینههای مختلف از جمله اخلاق، فقه، کلام و تفسیر آغاز شد.
چندین کتاب در مورد امام باقر(ع) منتشر شده است و میان آنها، ” مسند الامام الباقر(ع) ” نوشته عزیزالله عطاردی نیز جایگاه خاصی دارد.
زندگی نامه امام محمد باقر (ع)
امام باقر(ع)، فرزند امام سجاد(ع) و فاطمه دختر امام حسن(ع) است. به دلیل نسبت وی به امام حسن(ع) و امام حسین(ع)، او را با لقبهای هاشمیٌ بین هاشمیَّیْن، عَلَویٌّ بین علویَّیْن و فاطمیٌ بین فاطمیَّیْن شناختهاند.
با توجه به حدیث لوح که جابر بن عبدالله انصاری روایت کرده، پیامبر اسلام (ص) پیش از ظهور امام باقر(ع)، نام او را محمد و لقبش را باقر (شکافنده) نامگذاری کرده بود.
ایشان با لقبهای «باقرالعلم»، «شاکر»، «هادی» و «اَمین» شناخته میشد؛ اما مشهورترین و شناختهترین نام او «باقر» (شکافنده) بود. یعقوبی درباره این لقب مینویسد: «باقر نامیده شد، زیرا که علم را شکافت.»
با توجه به گفته شیخ مفید، امام باقر(ع) در زمینههای علم، زهد و بزرگواری از برادرانش برتر بوده و درجه و مقام او از همگان بیشتر بود؛ به طوری که همه او را به عنوان یک شخصیت عظیم و الزامی میشناختند.
کنیه او «ابوجعفر» بوده است. در منابع روایی بیشتر او را با عنوان ابوجعفر اول یاد میکنند، تا اشتباه با ابوجعفر ثانی، یعنی امام جواد(ع)، در نظر گرفته نشود.
ولادت و شهادت امام محمد باقر
امام باقر(ع) در تاریخ ۱ رجب سال ۵۷ قمری در مدینه متولد شد. برخی منابع تولد ایشان را در تاریخ ۳ صفر همان سال ذکر کردهاند.
همچنین، او در هنگام واقعه کربلا حضور داشته و در آن زمان هنوز کودک بود.
شهادت امام باقر(ع) را در سن ۵۷ سالگی و در تاریخ ۷ ذیالحجه سال ۱۱۴ هجری قمری بیان کردهاند؛ با این حال، برخی منابع به جای ذیالحجه از ربیع الاول یا ربیع الثانی یاد کردهاند.
همچنین، گزارشهای دیگری نیز در مورد شهادت امام باقر(ع) در سالهای ۱۱۵ق، ۱۱۶ق و ۱۱۸ق وجود دارد.
شهادت امام باقر(ع) در دوره خلافت هشام بن عبد الملک اتفاق افتاد: زیرا که هشام از سال ۱۰۵ تا ۱۲۵ قمری خلیفه بود و آخرین سالی که مورخان در شهادت امام باقر(ع) ذکر کردهاند، ۱۱۸ق است. در مورد افرادی که در شهادت ایشان دخیل بودند، نقلهای مختلف وجود دارد.
برخی منابع شخص هشام بن عبدالملک را متهم به شهادت امام باقر(ع) میدانند. همچنین، برخی ابراهیم بن ولید را به عنوان عامل مسمومیت او اشاره کردهاند.
امام باقر(ع) در وصیت خود درخواست کرده بود که در لباسی که در آن نماز میخواند، به خاک سپرده شود.
ایشان در قبرستان بقیع، در کنار مرقد پدرش امام سجاد(ع) و عموی پدرش امام حسن(ع) دفن شد.
همچنین، امام به فرزندش امام صادق(ع) وصیت کرده بود که به مدت ده سال در منا در ایام حج، مراسم عزاداری برای او برگزار شود.
همسر و فرزندان امام باقر
استناد به منابع تاریخی نشان میدهد که امام باقر (ع) سه همسر و هفت فرزند داشت.
دوره امامت
در سال ۹۵ قمری، امام باقر(ع) پس از شهادت پدرش، به امامت نائل آمد و تا سال ۱۱۴ق، یعنی زمان شهادت خود، به مدت ۱۸ سال امامت را بر عهده داشت.
احادیث باقیمانده از پیامبر(ص) که به امامت او پس از امام زین العابدین اشاره دارند، از دلایل امامت ایشان به شمار میآیند.
امام سجاد(ع) نیز به وی ارزش ویژهای مینهاد و در پاسخ به یک سؤال در این زمینه اظهار کرد: “این بدین دلیل است که امامت در فرزندان او باقی خواهد ماند تا آن روز که قائم ما قیام کند و دنیا را به عدل و انصاف پر کند.
بنابراین، او همزمان امام است و پدر امامان نیز میباشد.”
خلفای معاصر
دوران امامت ایشان همزمان با پنج خلیفه از خلفای بنی امیه بود:
1. ولید بن عبدالملک (۸۶-۹۶ق)
2. سلیمان بن عبدالملک (۹۶-۹۹ق)
3. عمر بن عبدالعزیز (۹۹-۱۰۱ق)
4. یزید بن عبدالملک (۱۰۱-۱۰۵ق)
5. هشام بن عبدالملک (۱۰۵-۱۲۵ق)
در زمان حکومت عبدالملک بن مروان، فرآیند ضرب سکه اسلامی طی توصیه امام باقر آغاز یافت. پیش از این، معاملات اکثراً با سکههای رومی انجام میشد.
با توجه به وقوع این ماجرا در دوره امام سجاد(ع)، برخی این اقدام را به امام سجاد(ع) نسبت داده و دیگران بیان کردهاند که امام باقر(ع) این پیشنهاد را به دستور امام سجاد(ع) مطرح نموده است.
نهضت علمی
امام باقر (ع) با آغاز یک جنبش علمی، روزهای پرافتخاری را برای اسلام به رقم زد، جایی که در دورهٔ امامت فرزند گرامیاش، امام صادق (ع)، این حرکت به اوج خود رسید.
ایشان با برتری در علم، زهد، عظمت و فضیلت، بهعنوان نمادی برجسته از بنی هاشم، در دلهای انسانها جا افتادند. روایات و احادیث ایشان در حوزههای گوناگون چون علم دین، آثار و سنتهای نبوی، علوم قرآن، سیره و فنون اخلاق و آداب، به گونهای فراگیر و تاثیرگذار بودند که تا آن زمان، هیچ یک از فرزندان امام حسن (ع) و امام حسین (ع) نتوانسته بودند در این ابعاد عظیم و الهی از امام باقر (ع) جلوه کنند.
در این دوران بزرگ، شیعه با آغاز تدوین فرهنگ خود، که شامل فقه، تفسیر و اخلاق بود، به گام جدیدی در پیشبرد علم و ارزشهای خود نهاد. قبل از ظهور امام باقر (ع)، نظرات فقهی شیعه به محدودیتهایی ختم شده بود.
نه تنها این امام با قوت و تأثیر خود، بلکه نیز نابسامانی و ضعف پایههای حکومت امویان، زمینهای را فراهم کرد که در آینده، سایر ائمه (ع) قادر به پیشرفت و تعمیق فرهنگ شیعه به دلیل حکومت حاضر در زمانشان نبودند.
در این زمینه و با افزایش درایت، برنامهریزی و زهد آنان، امام باقر (ع) و امام صادق (ع) توانستند برترین آراهای فقهی، تفسیری و اخلاقی را در صفحات کتب فقهی و دستنوشتههای حدیثی جاودانه کنند.
این میراثهای عظیم، توسط روایان همچون محمد بن مسلم با بیش از ۳۰ هزار حدیث و جابر جعفی با ۷۰ هزار حدیث از امام باقر (ع)، به دستان تاریخ پیوسته است.
شهرت علمی امام باقر (ع)، نه تنها در منطقه حجاز، بلکه در عراق و خراسان نیز گسترده بود. به گونهای که یک راوی توصیف میکند:
مردمی از خراسان، از هر سو اطراف او را محاصره کرده بودند و با امید به علم و دانش او، سوالات علمی خود را از ایشان میپرسیدند.
در سالهای ۹۴ تا ۱۱۴ق، زمانی که مسلکهای فقهی شکل میگرفت و نقل حدیث در زمینهٔ تفسیر به اوج میرسید، دورهای فرهنگی و اندیشهای بینظیر روشنگری بر افکار اسلامی رقم زد. در این دههها، گروههایی همچون خوارج، مرجئه، کیسانیه و غالیان، در ترویج اصول و عقاید خود، جهتگیری و تلاش میکردند.
امام باقر (ع) با دیدگاههای خود، استدلالهای اصحاب قیاس را مورد رد و نقد قرار داد و حد فاصل عقاید اهل بیت با دیگر فرق اسلامی را مشخص ساخت.
ایشان درباره خوارج فرمودند:
خوارج از روی جهالت عرصه را بر خود تنگ گرفتهاند، دین ملایمتر و قابل انعطافتر از آن است که آنان میشناسند.
اهتمام امام باقر به احادیث پیامبر
امام باقر (ع) اهمیت ویژهای به احادیث پیغمبر اکرم (ص) میدادند، به طوری که جابر بن یزید جعفی، یکی از شاگردان امام باقر، حدود ۷۰ هزار حدیث از پیغمبر اکرم را به نقل آورده است.
تلاش امام محمد باقر تنها به انتقال حدیث و انتشار آن محدود نمیشد؛ بلکه از اصحاب خود خواسته بود که با تلاش و تفکر در درک حدیث و بدست آوردن مفاهیم آن، دیگران را نیز به این معارف آگاه سازند.
امام باقر علیه السلام به نقل از رسول گرامی اسلام صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: «أَفْضَلُ الْعِبادَةِ إنْتِظارُ الْفَرَجِ؛(2) انتظار فرج آل محمّد [و ظهور امام زمان علیه السلام ] برترین عبادت است.
امام باقر فرمودند:
مراتب شیعیان ما را با میزان روایتکردنِ آنان از احادیثِ اهل بیت و معرفتشان به آن احادیث بشناسید، و معرفت، همان شناخت روایت و درایة الحدیث است، و با درایت و فهم روایت است که مؤمن به بالاترین درجات ایمان میرسد
مبارزه با اسرائیلیات
در دوران امام باقر (ع)، یکی از گروههایی که در فرهنگ جامعه اسلامی حضور داشتند و تأثیرات عمیقی را بر آن گذاشتند، گروه یهودیان بود. برخی از علمای یهود، بهظاهر مسلمان شده بودند، در حالی که گروه دیگری هنوز به دین خود ایستاده بودند.
این گروهها در جامعه اسلامی پراکنده بودند و برخی از علماء یهود مسلمانان، مرجعیت علمی خود را حفظ کرده و رهبری در زمینههای مختلف داشتند.
مبارزه با یهود و القائات ناپسند آنها، با رد و انکار مطالبی که ممکن بود چهره واقعی پیامبران خدا را تحت تأثیر قرار دهد، و همچنین تکذیب احادیث دروغین و ساختگی توسط یهودیان، بخشی از وظایف فرهنگی پنجمین امام بود.
امام باقر (ع) در تلاش برای مقابله با گسترش اسرائیلیات، از جمله گفتههای زراره بن اعین را نقل کرد. او در حالی که در مقابل کعبه نشسته بود، اظهار کرد:
“نگاه کردن به خانه خدا عبادت است.”
در همان لحظه، عاصم بن عمر نزد امام باقر آمد و اظهار داشت:
“کعبه به ادعای کعب الاحبار، هر صبحگاهان به سوی بیتالمقدس سجده میکند.”
امام باقر(ع) فرمود:
“نظر تو در مورد سخن کعب الاحبار چیست؟”
آن مرد گفت: سخن کعب صحیح است. امام باقر(ع) فرمود:
“تو و کعب الاحبار هر دو دروغ میگویید. آنگاه در حالی که به شدّت ناراحت بود فرمود: خداوند بقعهای محبوبتر از کعبه روی زمین نیافریده است.”
اصحاب و شاگردان
آمده است که شیخ طوسی تعداد اصحاب و شاگردان امام باقر (ع) که از ایشان حدیث روایت کردهاند را ۴۶۲ مرد و دو زن اعلام نموده است.
همچنین، باقر شریف قرشی در کتاب “حیاة الامام محمد الباقر” اسامی ۴۷۷ نفر را ذکر کرده، و عزیزالله عطاردی نیز در “مسند الامام الباقر” تعداد ۶۵۴ نفر را به عنوان اصحاب و راویان امام باقر (ع) نام برده است.
شش تن از اصحاب امام باقر (ع) که جزو اصحاب اجماع شناخته میشوند عبارتند از:
زُرارَة بن اَعین، معروف بن خرّبوذ، بُرَید بن معاویه، فُضَیل بن یسار، محمد بن مُسلِم و ابوبصیر اَسَدی.
از دیدگاه علمای شیعه، این شش تن از فقیهترین فقیهان صدر اسلام محسوب میشوند و از اصحاب گرانقدر امام باقر (ع) و امام صادق (ع) بهشمار میآیند.
شهادت امام محمد باقر
در روز 7 ذوالحجه سال 114 هجری قمری، امام محمد باقر (ع) با عمر 57 سالگی، به مقام شهادت نائل آمدند. (بر اساس نوبختی، فرق الشیعة، 1404ق، ص61)
هرچند برخی اختلافات در مورد روز و سال دقیق شهادت ایشان وجود دارد، اما این تاریخ به عنوان یکی از معتبرترین موارد معرفی میشود.
شهادت چیست؟ شهادت به معنای کشته شدن در راه خدا است که با این توصیفات امام باقر شهید در راه خداست
امام محمد باقر (ع) در قبرستان بقیع، کنار مرقد پدرش امام سجاد (ع) و عموی پدرش امام حسن (ع) به خاک سپرده شده اند.
(مفید، الارشاد، ج2، ص157 و 158)
امام باقر (ع) در وصیتنامهای، خواسته بود در لباسی که همیشه در آن نماز میخواند، دفن شود (شبراوی، الإتحاف بحب الأشراف، ص287).
همچنین، ایشان خواسته بود تا به مدت ده سال، مراسم عزاداری برای ایشان در منا برگزار شود و این موضوع را در وصیتنامهاش ذکر کرده بود (شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج1، ص182).
امید روشن هستم، از سال 96 پا به عرصه سایت گذاشتم. من یکی از علاقمندانِ حوزه سئو هستم و تلاش میکنم با علم سئو مطالب آموزشی بیشتری را در بستر وب منتشر کنم.
امید روشن هستم، از سال 96 پا به عرصه سایت گذاشتم. من یکی از علاقمندانِ حوزه سئو هستم و تلاش میکنم با علم سئو مطالب آموزشی بیشتری را در بستر وب منتشر کنم.
دیدگاهتان را بنویسید