امام رضا کیست | زندگینامه امام هشتم
امام رضا کیست | زندگینامه امام هشتم
علی بن موسی بن جعفر (ع)، که با لقب امام رضا (ع) شناخته میشود، هشتمین امام شیعیان اثناعشری است.
مشهورترین نام او، رضا است، که به گفته امام جواد (ع)، این لقب از سوی خداوند به او اعطا شده است.
امام رضا (ع) به عنوان عالم آل محمد و امام رئوف نیز شناخته میشود.
امام رضا (ع) در سال ۱۸۳ق، به عنوان امام هشتم، مسئولیت امامت را به عهده گرفت و تا سال ۲۰۳ق، یعنی به مدت ۲۰ سال، امام معصوم وارد تاریخ شیعه بود.
دوره امامت حضرت رضا علیه السلام با خلافتهای هارون عباسی (۱۰ سال)، محمد امین (حدود ۵ سال) و مأمون عباسی (۵ سال) همزمان با او بود.
امام رضا (ع) تا پیش از سفر به خراسان، در مدینه زندگی میکرد. در سال ۲۰۰ یا ۲۰۱ق، به دستور مأمون، به مرو رفت و با تهدید و به اکراه، ولایتعهدی او را پذیرفت.
حدیث مشهور سلسلة الذهب، در حین سفر امام رضا (ع) به خراسان، در شهر نیشابور از ایشان نقل شده است.
این حدیث به موضوع توحید و شرایط آن میپردازد. پس از ورود امام رضا (ع) به خراسان، مأمون برای بررسی مقام و دانش ایشان، مناظراتی با بزرگان ادیان و مذاهب برگزار کرد.
علی رغم انتظارات مأمون، این مناظرات باعث برتری امام رضا شد و دانش او به اقرار مخاطبان ایشان انجامید. بخشی از این مناظرات در کتاب الاحتجاج، که اثری از طبرسی است، ذکر شده است.
حدیث سلسلة الذهب:
اللَّه جَلَّ جَلَالُهُ یقُولُ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ حِصْنِی فَمَنْ دَخَلَ حِصْنِی أَمِنَ مِنْ عَذَابِی قَالَ فَلَمَّا مَرَّتِ الرَّاحِلَةُ نَادَانَا بِشُرُوطِهَا وَ أَنَا مِنْ شُرُوطِهَا
…خداوند جل جلاله میفرماید: «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ» دژ من است، پس هرکس که در دژ من درآید از عذابم در امان است. چون مرکب به راه افتاد [امام رضا](ع) گفت: [البته] با شرایطش و من جزو شرایط آنم.
شیخ صدوق، التوحید، ۱۳۸۹ق، ص۲۵.
با توجه به روایت مشهور، امام رضا (ع) در آخرین روزهای ماه صفر سال ۲۰۳ق، در سن ۵۵ سالگی، در شهر طوس به دستور مأمون به شهادت رسید و در بقعه هارونیه، واقع در روستای سناباد، دفن شد.
امروزه حرم امام رضا در مشهد، مقصد زیارت بسیاری از مسلمانان است.
زندگینامه امام رضا (ع)
نسبت علی بن موسی به امام علی (ع) از طریق پنج نسل میرسد. پدرشان، موسی بن جعفر (ع)، امام هفتم شیعیان بوده و به لقب رضا شهرت یافته اند. در یک روایت از امام جواد (ع) ذکر شده است که این لقب به پدرش از سوی خداوند داده شده است؛ اما برخی منابع ادعا میکنند که مأمون این لقب را به ایشان اختصاص داده است.
امام رضا علیه السلام همچنین با لقبهای صابر، صدیق، رضی، و وفی شناخته میشوند. در برخی روایات، حضرت به عنوان عالم آل محمد شناخته شده و امام کاظم (ع) به فرزندانش گفته است: «برادر شما، علی بن موسی، عالم آل محمد است.»
همچنین امام جواد (ع) در زیارت امام رضا (ع) ایشان را امام رئوف نامیده و این لقب در میان شیعیان شهرت دارد.
ولادت
امام رضا (ع) بر اساس منابع مختلف در تاریخ ۱۱ ذیالقعده، یا ذیالحجه، یا ربیع الاول سال ۱۴۸ یا ۱۵۳ق به دنیا آمد.
برخی مانند کلینی، صاحب اصول کافی، و بسیاری از علما و تاریخنگاران تولد ایشان را در سال ۱۴۸ق ذکر کردهاند.
مادر امام رضا (ع)
مادر امام رضا (ع) از اهالی نوبه بوده و با نامهای مختلف شناخته شده است. در زمانی که امام کاظم (ع) ایشان را خریداری کرد، نام او تُکتَم بوده و هنگامی که امام رضا (ع) به دنیا آمد، امام موسی کاظم نام طاهره را برای ایشان در نظر گرفت.
شیخ صدوق اشاره کرده که برخی نام مادر امام رضا (ع) را سَکَن نوبیه نیز روایت کردهاند.
علاوه بر این، نامهای دیگری نظیر اَروی، نجمه، سَمانه نیز برای او ذکر شده و کنیهاش را ام البنین نیز نامیده اند.
لازم به ذکر است که ایشان با ام البنین همسر امام علی و مادر حضرت ابوالفضل متفاوت هستند.
در یک روایت آمده که مادر امام رضا (ع)، یک کنیز پاک و پرهیزگار به نام نجمه بود. حمیده، مادر امام کاظم (ع) او را خریداری کرد و با دستور پیامبر اسلام (ص) در رؤیایی که دیده بود، این کنیز را به پسرش بخشید.
پس از ولادت حضرت رضا (ع)، امام کاظم (ع) لقب طاهره را به همسرش داد.
همسر
همسر امام رضا به نام سَبیکه بوده و از خاندان ماریه قبطیه، همسر پیامبر اسلام (ص) بوده است.
در برخی منابع تاریخی، گفته شده که همسر دیگری نیز برای امام رضا (ع) وجود داشته است. مأمون به امام رضا (ع) پیشنهاد داد که با دخترش با نام ” ام حبیب ” یا ” ام حبیبه ” ازدواج کند و امام نیز این پیشنهاد را پذیرفت.
این ازدواج در سال ۲۰۲ق به وقوع پیوسته است.
گفته شده که هدف اصلی مأمون از این کار، نزدیکی بیشتر به امام رضا (ع) و دریافت اطلاعات درباره برنامههای او بوده است.
برخی تاریخ نگاران مانند سیوطی نیز از این ازدواج یاد کردهاند، اما نام دقیق دختر مأمون را ذکر نکردهاند.
فرزندان
درباره تعداد و اسامی فرزندان امام رضا تفاوت نظر وجود دارد. شیخ مفید و ابن شهرآشوب و طبرسی، به جز محمد بن علی، فرزندی دیگر را برای امام رضا ذکر نمیکنند.
برخی نیز اشاره به دختری به نام فاطمه کردهاند. معتقدند که امام رضا پنج پسر به نامهای محمد قانع، حسن، جعفر، ابراهیم، حسین و یک دختر به نام عایشه داشتهاند.
سبط ابن جوزی درباره امام رضا (ع) چهار پسر به نامهای محمد (امام جواد)، جعفر، ابومحمد حسن، ابراهیم و یک دختر بدون ذکر اسم یاد میکند. همچنین اشاره شده که یکی از فرزندان او که دو سال یا کمتری بود، در قزوین به خاک سپرده شده و امامزاده حسین قزوین محل دفن اوست. بر اساس روایتی، امام رضا در سال ۱۹۳ق به این شهر مسافرتی داشته است.
امامت امام رضا (ع)
امام رضا (ع) پس از شهادت پدرش، امام کاظم (ع)، در سال ۱۸۳ق، به امامت رسید.
دوره امامت او به مدت ۲۰ سال ادامه یافت (۱۸۳-۲۰۳ق) که همزمان با خلافتهای هارون الرشید (۱۰ سال)، محمد امین (حدود ۵ سال) و مأمون (۵ سال) بود.
در خصوص امامت امام رضا علیه السلام اختلافاتی وجود داشت اما روایان مختلفی از جمله داود بن کثیر رقی، محمد بن اسحاق بن عمار، علی بن یقطین، حسین بن مختار، زیاد بن مروان، داود بن سلیمان و محمد بن سنان، احادیثی از امام موسی بن جعفر (ع) در خصوص امامت امام رضا (ع) را روایت کردهاند.
محبوبیت امام رضا (ع) در میان شیعیان به دلیل برتریهای علمی و اخلاقی او، نشاندهنده اعتبار امامت او است. با وجود پیچیدگی وضعیت امامت در پایان زندگی موسی بن جعفر (ع)، بیشتر اصحاب امام کاظم(ع) جانشینی امام رضا(ع) را قبول کردند.
جایگاه امام رضا در مدینه
امام رضا(ع) قبل از سفر به خراسان، در شهر مدینه زندگی میکرد و از احترام و محبت مردم بهرهمند بود. در یک گفتگو با مأمون درباره ولایتعهدی گفته اند:
همانا ولایتعهدی هیچ امتیازی را بر من نیفزود. هنگامی که من در مدینه بودم فرمان من در شرق و غرب نافذ بود و وقتی سوار بر مرکب خود، از کوچههای مدینه عبور میکردم، کسی عزیزتر از من نبود.
درباره مقام علمی امام در شهر مدینه، خود ایشان سخنانی داشتهاند:
در مسجد پیامبر حضور داشتم و دانشمندان مدینه، هر زمان که با یک مسئله مواجه میشدند، به من مراجعه کرده و موضوعات خود را از من سوال میکردند، که من نیز پاسخ میدادم.
سفر امام رضا به خراسان
به گفته برخی منابع، حرکت امام به خراسان آخرین روز های سال ۲۰۰ هجری قمری بوده است.
بر اساس گزارش یعقوبی، مأمون برای انتقال امام رضا از مدینه به خراسان، از طریق رجاء بن ابیضحاک، خویشاوند فضل بن سهل، او را از بصره به سمت مرو آورد.
به نظر برخی، مأمون برای سفر امام رضا به مرو، مسیری خاص را انتخاب کرد تا اینکه حضرت از مراکز شیعهنشین عبور نکند.
او از اجتماع شیعیان نگران بوده و بنابراین دستور داده بود که حضرت از مسیر کوفه نیاورند و به جای آن از بصره، خوزستان، و فارس به سمت نیشابور سفر کنند.
مسیر حرکت طبق کتاب اطلس شیعه چنین بوده است:
مدینه، نقره، هوسجه، نباج، حفر ابوموسی، بصره، اهواز، بهبهان، اصطخر، ابرقوه، ده شیر (فراشاه)، یزد، خرانق، رباط پشت بام، نیشابور، قدمگاه، ده سرخ، طوس، سرخس، مرو.
( در پرانتز بگوییم که مقاله زائر سرای مشهد رایگان را مطالعه بفرمایید. )
حدیث سلسله الذهب
اسحاق بن راهویه این را روایت میکند: هنگامی که امام رضا (ع) در سفر به خراسان به نیشابور میرسید، برخی از دانشمندان از او خواستند: “ای پسر پیامبر، از شهر ما عبور میکنید، آیا میتوانید برای ما حدیثی بیان کنید؟”
پس از این درخواست، امام اقدام به اشتراک روایتی از پدرانش و حضرت رسول کرد و بیان نمودند جبرئیل به او اطلاع داده است که خداوند فرموده است:
«کلمه «لا إِلهَ إِلَّا اللهُ» دژ من است. پس هر کس داخل دژ و حصار من شود، از عذاب من ایمن خواهد بود.»
پس هنگامی که مَرکب حضرت حرکت کرد با صدای بلند فرمود: با شروط آن و من یکی از آن شروط هستم.
بیان این حدیث در نیشابور به عنوان یکی از مهمترین اتفاقات و مستندترین حین حرکت امام رضا (ع) شناخته میشود.
ولایتعهدی امام رضا (ع)
دوره ولایتعهد امام رضا به عنوان مهمترین دوره سیاسی در زندگی او شناخته میشود. برخی محققان اظهار داشتهاند که امام رضا با پذیرش ولایتعهد، به طور غیرمستقیم توانست جامعه را هدایت کند.
البته این نکته را هم باید در نظر گرفت که در خصوص پذیرش ولایتعهدی امام رضا، مأمون با تهدید به قتل امام، ایشان را به پذیرش ولایتعهدی مجبور کرد. به همین دلیل، امام ناچار شد پیشنهاد او را بپذیرد، اما با شرط که در امور حکومتی دخالتی نداشته باشد.
امام رضا (ع) از فرصتی که پیش آمد به نفع تشیع بهرهمند شد و بسیاری از اصول و ارزشهای اهلبیت (ع) را برای عموم مردم تبیین کرد. برخی پژوهشگران معتقدند که با پذیرش ولایتعهد امام رضا، زمینه شیعه شدن ایرانیان فراهم شد.
پس از ولایتعهدی چه اتفاقی افتاد؟
پس از انجام ولایتعهد (در تاریخ ۷ رمضان سال ۲۰۱ق)، زمانی که عید فطر سال ۲۰۱ق بود، مأمون از امام خواست تا نماز عید فطر را اقامه کند.
اما امام با استناد به شرایطی که در ابتدای ولایتعهد با مأمون مشخص کرده بود، از قبول اقامه نماز عید عذرخواست کرد. مأمون اصرار کرد و امام ناچار شد این درخواست را قبول کرده و اظهار کرد: “پس من همچون رسول خدا (ص) به نماز خواهم رفت.” مأمون نیز این موضوع را قبول کرد.
مردم انتظار داشتند که امام رضا (ع)، همانند خلفا با آداب و رسوم خاصی از خانه خارج شود، اما به جای آن، ایشان را با پای برهنه و همراه با تکبیرهایی دیدند که در حال حرکت به سوی مقصد بود.
امیران، که با لباس رسمی و مرسوم برای چنین مراسمی آمده بودند، از دیدن این وضع، ناگهان از اسبها پایین آمدند، کفشهای خود را از پا خارج کردند و با گریه و تکبیرهایی، پشت سر امام پیشروی کردند.
هر قدمی که امام برمیداشت، سه بار تکبیر میگفت.
گفته شده است که فضل به مأمون گفت: اگر امام رضا به این شیوه به محل برگزاری نماز برسد، ممکن است مردم در هراس افتاده و مضطرب شوند. بهتر است از ایشان بخواهیم که برگردد.
بنابراین، مأمون یک نفر را فرستاد و از امام خواست که به عقب برگردد. امام رضا کفش خود را پوشید، سوار بر اسب شد و به خانه بازگشت.
شهادت امام رضا علیه السلام
شهادت امام علی بن موسی (علیهالسلام) به گفتههای مختلف، آخر ماه صفر، ۱۷ صفر، ۲۱ رمضان، ۱۸ جمادیالاولی، ۲۳ ذیالقعده یا آخر آن در سال ۲۰۲، ۲۰۳ یا ۲۰۶ ق رخ داده است.
بر اساس گزارش کلینی، وی در سن ۵۵ سالگی در ماه صفر سال ۲۰۳ق درگذشت.
اکثر علماء و تاریخنگاران نیز تاریخ شهادت امام رضا را ۲۰۳ق معین میکنند، در حالی که طبرسی روز شهادت را در آخر ماه صفر ذکر کرده است.
درباره سن علی بنموسی، به دلیل اختلاف در تاریخ تولد و فوت او، بازههای مختلفی از ۴۷ تا ۵۷ سال ذکر شده است.
بر اساس تاریخهای مختلف، سن امام رضا در لحظه شهادت ۵۵ سال بوده است، که این مسئله به عنوان یک قاعده مشهور در تاریخ ولادت و وفات ایشان ذکر میشود.
همچنین، گزارشهای مختلفی درباره نحوه شهادت امام رضا (علیهالسلام) آورده شده است.
– شیخ صدوق گزارشهایی را ارائه کرده که در برخی از آنها سم در انگور ذکر شده و در دیگران، هم در انگور و هم در انار ذکر شده است. سید جعفر مرتضی عاملی نیز شش دیدگاه مختلف را در مورد مرگ امام رضا (علیهالسلام) ذکر کرده است.
پس از درگذشت امام رضا (علیهالسلام)، مأمون ایشان را در بقعه هارونیه، یعنی خانه حمید بن قحطبه طائی در روستای سناباد به خاک سپرد.
امروزه، حرم رضوی در شهر مشهد مقدس قرار دارد و به عنوان یک مکان مقدس، هر ساله میلیونها مسلمان از کشورهای مختلف به زیارت این مکان معنوی میآیند.
زیارت امین الله از جمله زیاراتی است که در حرم مطهر ایشان بسیار قرائت میشود و دارای ثواب بسیاری است.
اخلاقیات امام رضا علیه السلام
سیره عملی:
در سیره عملی امام رضا (علیهالسلام) آمده است که در مناظرات علمی با بزرگان ادیان، به محض شنیدن صدای اذان و اقامه، جلسه را ترک میکرد و در پاسخ به درخواست حاضران برای ادامه بحث علمی، فرمود: “نماز میگزاریم و بازمیگردیم.”
سیره عبادی:
گزارشها نیز از عبادتهای شبانه و شب زندهداری ایشان حاکی است. هنگامی که امام رضا (علیهالسلام) پیراهن خود را به دعبل خزاعی هدیه داد، به او فرمود: “از این پیراهن محافظت کن؛ چرا که با این پیراهن، هزار شب در هر شب هزار رکعت نماز اقامت کرده و هزار بار قرآن را ختم کردهام.”
همچنین، سجدههای طولانی ایشان نیز گزارش شده است.
سیره تربیتی:
در سیره تربیتی امام رضا (علیهالسلام)، تأکید بر نقش مهم خانواده در تربیت فرزندان به وضوح مشهود است.
این سیره به مواردی همچون ضرورت انتخاب همسر صالح و امانتدار، اهمیت تغذیه مناسب زنان در دوران بارداری، نامگذاری به نیکو، و احترام به کودکان اشاره دارد.
همچنین، آمده که امام رضا (علیهالسلام) به اهتمام خاصی در برقراری ارتباط با نزدیکان خود میپرداخت و هر زمان که فرصتی پیش میآمد، با کودکان و بزرگتران خود گفتوگو و مشاوره مینمود.
سیره اخلاقی:
در زمینه اخلاق، زندگانی امام رضا (علیهالسلام) بارها نشانگر رفتارهای نیک و برخورد محبتآمیز ایشان با دیگران بوده است.
امام، حتی پس از به عنوان ولیعهد تعیین شدن، به همدلی و مهربانی با بردگان و زیردستان خود ادامه داده و این مواقع نیز نمونههای بارزی از این رفتارهای اخلاقی ارائه کرده است.
طب الرضا:
توجه به سلامتی و پرداختن به مسائل طب در آموزههای امام رضا (علیهالسلام) به وضوح بیان شده است.
در این آموزهها، علاوه بر توضیح مفاهیم مرتبط با سلامت، به موضوعاتی چون پیشگیری، تغذیه سالم، بهداشت فردی و درمان نیز پرداخته شده است.
کتاب “طب الرضا” یا رساله ذهبیه، مرتبط با امام رضا (علیهالسلام) شناخته شده است و شامل توصیههای مفید در این زمینه میباشد.
امید روشن هستم، از سال 96 پا به عرصه سایت گذاشتم. من یکی از علاقمندانِ حوزه سئو هستم و تلاش میکنم با علم سئو مطالب آموزشی بیشتری را در بستر وب منتشر کنم.
امید روشن هستم، از سال 96 پا به عرصه سایت گذاشتم. من یکی از علاقمندانِ حوزه سئو هستم و تلاش میکنم با علم سئو مطالب آموزشی بیشتری را در بستر وب منتشر کنم.
دیدگاهتان را بنویسید