قرآن چیست | وصف قرآن در قرآن و احادیث
قرآن چیست | وصف قرآن در قرآن و احادیث
قرآن، کتاب مقدس مسلمانان، کلام الهی است که از طریق جبرئیل به حضرت محمد(ص) وحی شده است. مسلمانان اعتقاد دارند که محتوا و کلمات قرآن از سوی خداوند نازل شدهاند و همچنین این کتاب به عنوان معجزه و نماد پیامبری حضرت محمد(ص) و آخرین کتاب آسمانی شناخته میشود.
این کتاب بر ویژگی معجزهآمیز خود تأکید دارد و اثبات این امر را بر این موضوع بیان دارد که هیچ کس نمیتواند چیزی مشابه آن را ارائه دهد.
آغازین آیات نورانی قرآن، در غار حراء واقع در کوه نور، بر پیامبر اسلام نازل گشت. معتقدان این نکته را بیان میکنند که این آیات، بدون هیچ واسطهای، هم از طریق فرشته وحی و هم به شکل مستقیم، به لطف الهی بر پیامبر منصوب شدند.
به گمان اغلب مسلمانان، نزول قرآن به صورت مرحلهای و تدریجی اتفاق افتاده است. اما برخی دیگر معتقدند که علاوه بر نزول تدریجی آیات، آنچه برای نازل شدن در یک سال تقدیر شده بود، در شب قدر به صورت یکجا بر پیامبر (ص) فرود می آمده است.
آیات گرانقدر قرآن در روزگار حضرت پیامبر (ص) بر روی اجسام گوناگونی نظیر پوست حیوانات، چوب درخت خرما، کاغذ و پارچه ثبت میشدند.
پس از ارتحال حضرت، اصحاب وفادار قرآن را به دقت جمعآوری کردند؛ و نسخههای بسیاری تنظیم گردید که در ترتیب و قرائت سورهها، دارای اختلافاتی بودند.
به دستور عثمان، یک نسخه یکپارچه از قرآن تدوین شد و نسخههای دیگر حذف گردیدند. شیعیان، با پیروی از امامان خود، این نسخه را بهعنوان نسخه صحیح و کامل شناخته و اعتقاد دارند.
به دستور عثمان، یک نسخه یکپارچه از قرآن تدوین شد و نسخههای دیگر حذف گردیدند. شیعیان، با پیروی از امامان خود، این نسخه را بهعنوان نسخه صحیح و کامل شناخته و اعتقاد دارند.
قرآن چیست؟
قرآن، از جمله برجستهترین اسامی خود به فرقان، الکتاب و مُصحَف شناخته میشود. این کتاب پربرکت، دارای ۱۱۴ سوره و بیش از ۶۰۰۰ آیه است و به ۳۰ جزء و ۱۲۰ حزب معین شده است.
در صفحات قرآن، گفته شده است که این اثر دارای موضوعاتی چون توحید الهی، رستاخیز، غزوات پیامبر اسلام (ص)، حکایتهای انبیاء، احکام شریعت اسلامی، فضایل و رذایل اخلاقی، و مبارزه با شرک و ریاکار می باشد.
تا سده چهارم هجری، قرائتهای مختلف از قرآن، در میان جامعهی مسلمان گسترش یافت.
وجود نسخههای متعدد آن، ناشی از اولیهبودن خط عربی، تفاوت لهجههای مختلف و اثر تأثیر سلیقه قاریان، به عنوان دلایلی برای اختلافات در قرائت مطرح بوده است.
اولین ترجمه کامل قرآن به زبان فارسی، در دوره چهارم قرن هجری و نخستین ترجمه به زبان لاتین در دوره ششم قرن هجری (دوازدهمین قرن میلادی) خلق شد.
این اثر گرانبها برای نخستین بار در سال ۹۵۰ هجری قمری (۱۵۴۳ میلادی) در ایتالیا به چاپ رسید. نخستین چاپ این ترجمه توسط مسلمانان در سال ۱۲۰۰ هجری قمری در شهر سنت پیترزبورگ روسیه به انجام رسید.
ایران، به عنوان اولین سرزمین اسلامی، در دهههای ۱۲۴۳ و ۱۲۴۸ هجری قمری، مفتخر به چاپ اثر بزرگ قرآن شد. این قرآن که امروز با عنوان “عثمان طه” شناخته میشود، بر پایه چاپ مصر می باشد.
قرآن به عنوان منبع، به عنوان بنیان دانشهای فراوان میان مسلمانان استوار شده است. در این ارتباط، تفسیر و علوم متنوعی نظیر تاریخ قرآن، علم لغات قرآن، علم اعراب و بلاغت قرآن، قصص القرآن و اعجاز القرآن از میوههای این دانشهای گسترده میباشند.
قرآن، در فرهنگ و هنر مسلمانان، جایگاهی خاص و پرارزش دارد. ختم قرآن و قرائت آن در مراسمهای مهم نظیر ازدواج، از آیینهای باشکوهی است که در قلب این جامعه مترسک اجتماعی حضور یافتهاند. سرگرفتن قرآن نیز در آداب و رسوم شیعیان، به عنوان یکی از عناصر مهم آیینی، مورد توجه قرار میگیرد.
همچنین، بیشترین تجلیات هنری قرآن در زمینههای خوشنویسی، تذهیب، تجلید (جلدکردن)، ادبیات و معماری نمود یافته و این اسناد مقدس را به عنوان منبع الهام برای خلق هنری مسلمانان درآورده است.
قرآن، کلام خدا
مسلمانان معتقد هستند که قرآن، بیان حقیقتهای الهی است که از طریق وحی بر پیامبر اسلام (ص) نازل گشته و محتوا و کلمات آن از جانب خداوند به ارمغان آمدهاند.
نخستین لحظات وحی در غار حراء کنار کوه نور در محضر پیامبر اسلام (ص) به روشنایی فراوانی انتقال یافت.
گفته میشود: اولین بخش آیاتی که بر پیامبر نازل شد، آیات ابتدائی سوره علق بوده و نخستین سورهای که به صورت کامل فرا رسید، سوره فاتحه نام داشته است. به عقیده مسلمانان، پیامبر اسلام به عنوان آخرین فرستاده و قرآن به عنوان آخرین کتاب الهی است که فرستاده شده است.
آخرین سورهای که نازل شد، “اِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ” بود. آخرین آیهٔ قرآن، آیه ۲۸۱ از سوره بقره است، و زمانی که نازل شد، جبرئیل اعلام کرد: این را در انتهای آیه ۲۸۰ بقره قرار ده.
چگونگی دریافت قرآن
قرآن، فرو فرستادن وحی به پیامبر را در سه روش خاص به شمار آورده است: از طریق الهام، از پس پرده، و از طریق فرشتگان.
برخی، با استناد به آیاتی همچون “قُلْ مَن كَانَ عَدُوًّا لِّجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَىٰ قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّـهِ» (بگو: «کسی که دشمن جبرئیل است [در واقع دشمن خداست] چرا که او، به فرمان خدا، قرآن را بر قلبت نازل کرده است)،
تاکید دارند که این کتاب تنها از طریق جبرئیل نازل شده است؛ اما دیدگاه عام معتبر است که قرآن به شیوههای مختلف، از جمله مستقیم و بدون واسطه، بر پیامبر نازل گشته است.
نزول دفعی و تدریجی
با توجه به برخی آیات قرآن، این کتاب در ماه رمضان و شب قدر منزل شده است. بر این اساس، میان مسلمانان در مورد اینکه قرآن به صورت یکجا یا به صورت تدریجی نازل شده است، اختلاف نظر وجود دارد. برخی اظهار داشتهاند که قرآن هم به صورت دفعی و هم به صورت تدریجی نازل شده است.
گروهی از مسلمانان اعتقاد دارند که هر آنچه در یک سال بر پیامبر (ص) قرار بود نازل شود، در شب قدر نیز به صورت کامل بر او نازل گشته است.
از طرف دیگر، گروه دیگری این اعتقاد را دارند که قرآن به صورت تدریجی و با آغاز نزول آن در ماه مبارک رمضان و در شب عظیم قدر نازل شده است.
نام های مشهور قران
کتاب قرآن با انواع نامها شناخته میشود. از جمله این نامها، قرآن، فرقان، الکتاب و مُصحَف برجستهترین آنها هستند.
نام مصحف توسط ابوبکر اختصاص یافته است، اما در خود قرآن نیز به سایر نامها اشاره شده است.
کلمه “قرآن” به عنوان محبوبترین نام این کتاب در میان مردمان به شهرت دارد.
واژه “قرآن” در واژگان به معنای خواندنی است و با الف و لام، پنجاه بار در قرآن به کار رفته است. در همهٔ موارد، این کلمه به معنای کتاب قرآن اشاره دارد. همچنین، بدون الف و لام، بیست بار در قرآن آمده که در سیزده موارد، این اصطلاح به معنای کتاب قرآن تعبیر شده است.
“قرآن” با القاب مختلفی که از ریشههای قرآنی میآید، نظیر: مجید، کریم، حکیم، مبین، معرفی شده است.
نویسنده کتاب قرآن و قرآنپژوهی معتقد است که در فرهنگ اسلام و تشیع، قرآن همواره توسط اهل سنت با عنوان “قرآن کریم” و توسط اهل تشیع با لقب “قرآن مجید” تجلی مییابد، و این دو عبارت منشاء در منابع مقدس قرآنی دارند.
جایگاه قرآن در اسلام
قرآن به عنوان مهمترین منبع اندیشه مسلمانان و معیار اصلی دیگر منابع تفکر اسلامی، از جمله حدیث و سنت، شناخته میشود. این به این معناست که آموزههایی که از سایر منابع اسلامی برآمدهاند، در صورت تعارض با آموزههای قرآن، اعتبار ندارند. بر اساس روایات پیامبر اسلام و امامان شیعه، احادیث باید با ارجاع به قرآن معرفی شوند و در صورت عدم تطابق، باید آنها را به عنوان ناصحیح و جعلی تلقی کرد.
تاریخ قرآن
کتابت و تدوین
پیامبر اسلام حضرت محمد (ص) به حفظ و صحیح قرائت، همچنین کتابت دقیق آیات قرآن، توجه ژرفی داشتند. در سالهای نخستین بعثت، با توجه به کمبود امکانات نوشتاری و کمترین تعداد افراد ممکن، ثبت و نگهداری در این زمینه با چالشهای خاصی مواجه بود.
پیش از هر چیز، ایشان با نگرانی از فراموشی یا اشتباه در ثبت کلمات، بر آن بود تا آیات با دقت حفظ شوند و به صورت صحیح قرائت گردند. هرگاه آیهای فرا میرسید، خود به عنوان خواننده اصلی، کاتبان وحی را فرا خوانده و از آنها درخواست میکرد تا با دقت و ایثارآمیزی هر چه بهتر، آیات را بر روی لوح های مختلف از جمله پوست حیوانات، چوب درخت خرما، پارچه و کاغذ بنویسند.
پیامبر، با اهتمام ویژه بر کار کتابت وحی، به شخصاً نظارت میکردند. پس از اجرای تلاوت آیات برای کاتبان وحی، از ایشان آنان مبخواست تا مطالب نوشته شده را بخوانند، تا هر گونه اشتباهی در نگارش آن اصلاح گردد.
سیوطی با وصفی ذکر کرده است: در زمان پیامبر، تمام قرآن نوشته شده بود، اما در قالب یک کتاب جامع جلوه نمییافت و چیدمان سورهها به طور مشخص معلوم نشده بود.
یکسان سازی مصحفها
پس از رحلت پیامبر، اصحاب ایشان، تدوین قرآن را به عهده گرفتند. دستاوردهای زیادی در این زمینه حاصل شد و مصاحف متعددی آماده شدند، که در ترتیب و قرائت، اختلافاتی به چشم میخورد.
این تفاوتها باعث شد که هر گروه از اصحاب، قرائت خود از کتاب خدا را به عنوان صحیح و دیگران را به عنوان غلط در نظر بگیرند.
با ارائه حذیفه و پیشنهاد او به عثمان در خصوص یکیسازی مصاحف، و با حمایت اختصاصی از اصحاب پیامبر، عثمان گروهی را مکلف ساخت تا تغییراتی در ساختار قرآن دهند.
او افرادی را به نقاط مختلف دارالإسلام فرستاد و تمام نسخههای قرآن موجود را به دقت جمعآوری نمودند؛ سپس تصمیم گرفت که آنها را از بین ببرد تا تمام قرآن را یکی کند. بر اساس کتاب “التمهید”، احتمال قویترین زمانبندی یکی کردن قرآن، سال ۲۵ قمری است.
موافقت امامان شیعه با مصحف عثمانی
بر اساس گواهیهای روایی، امامان شیعه با اتفاق نظر درباره یکپارچهسازی قرآنها و همچنین تصدیق به مصحفی که به دستور عثمان ترتیب یافته، هموافقت داشتند.
سیوطی از امام علی (ع) نقل کرده است که عثمان در موضوع یکپارچهسازی قرآن با ایشان مشورت نموده و ایشان نیز این تدوین را پذیرفتهاند. همچنین حکایت شده که امام صادق (ع) به شخصی که در حضور ایشان، بر خلاف قرائت رسمی، قرآن میخواند، از این کار منع کردهاند. طبق آموزههای کتاب “التمهید”، شیعیان همگی قرآنی را که امروزه در دسترس دارند، به عنوان صحیح و کامل شناختهاند.
ترجمه کتاب قرآن
ترجمه قرآن یک پیشینه کهن و باستانی دارد که به عصر گذشته اسلام بازمیگردد اما ابتدایین ترجمه جامع قرآن به زبان فارسی، در دوران چهارم قرن هجری به انجام رسید.
آثار تاریخی حکایت میکنند: نخستین مترجم قرآن، سلمان فارسی بود که آغازین آیه ” بسم الله الرحمن الرحيم ” را به ” به نام یزدان بخشاینده ” ترجمه نمود.
ترجمه قرآن به زبانهای اروپایی، در آغاز توسط کشیشان و راهبان مسیحی آغاز شد. آنها با هدف مباحث کلامی و مقایسه با اسلام، عباراتی از قرآن را ترجمه کردند.
نخستین ترجمه کامل لاتین قرآن، در دوران ششمین قرن هجری (دهه دوازدهم میلادی) به انجام رسید.
ساختار قرآن
قرآن به عنوان مهمترین منبع اندیشه مسلمانان و معیار اصلی دیگر منابع تفکر اسلامی، از جمله حدیث و سنت، شناخته میشود.
این به این معناست که آموزههایی که از سایر منابع اسلامی برآمدهاند، در صورت تعارض با آموزههای قرآن، اعتبار ندارند. بر اساس روایات پیامبر اسلام و امامان شیعه، احادیث باید با ارجاع به قرآن معرفی شوند و در صورت عدم تطابق، باید آنها را به عنوان ناصحیح و جعلی تلقی کرد.
سوره
به بخشهای مختلف قرآن که محتوای منسجمی دارند، سوره میگویند. هر یک از این سورهها، به جز سوره توبه، با شروع عبارت ” بسم الله الرحمن الرحيم ” آغاز میگردند.
این آیات الهی، با توجه به زمان نازلشدن، به دو دسته سورههای مکی و مدنی تقسیم میشوند: آنچه پیش از هجرت پیامبر اسلام(ص) به مدینه نازل گشتهاند، با عنوان سوره مکی شناخته میشوند؛ و آنچه پس از هجرت پیامبر(ص) به مدینه نازل شدهاند، به عنوان سوره مدنی مشهورند.
آیه
آیه به کلمات، عبارات و یا جملاتی از قرآن میگویند که سوره از آنها تشکیل میشود.
هر سوره دارای تعداد مشخصی آیه است، که هر یک نگارهای از جلال و نور الهی را در خود جای دادهاند.
آیات قرآن از لحاظ طول و حجم با یکدیگر متفاوت هستند. آیه ۲۸۲ سوره بقره به عنوان بلندترین آیه قرآن شناخته میشود، در حالی که آیاتی همچون «مُدهامَّتان» (سوره الرحمن، آیه۶۴)، «والضُّحی» (سوره ضحی، آیه۱)، «والفَجر» (سوره فجر، آیه۱) به عنوان کوتاهترین آیات قلمداد شدهاند.
آیات قرآن از نظر وضوح معنا به دو گروه محکم و متشابه تقسیم میشوند. آیات محکم، آیاتی هستند که معنای آنها به قدری روشن و صاف است که هیچ گونه تردید یا ابهامی در آنها حاکم نیست؛ در مقابل، به آیاتی که ممکن است در معنا و تفسیر آنها احتمالات متعددی وجود داشته باشد، متشابه میگویند.
این تقسیمبندی خود قرآن ارائه داده است، نشان از کمال و روشنی آیات این کتاب مقدس است.
حزب و جزء
حزب و جزء، دو تقسیمبندی فراگیر در قرآن، اختراعی است که مسلمانان به وجود آوردهاند. این تقسیمات به نظر میرسد با هدف برنامهریزی برای تلاوت یا حفظ روزانه قرآن صورت گرفته باشد. این تقسیمات، زمینهای فردی دارند و همگانی نمیباشند؛ افراد بر اساس نیازها و ظرفیتهای شخصیشان از این تقسیمات بهرهمند میشوند.
در دوران پیامبر(ص)، قرآن به هفت حزب تقسیم شده بود و هر حزب شامل چند سوره مختلف بود؛ همچنین در بازههای مختلف، تقسیمبندیهای دو تا ده جزءی نیز برای خواندن و تدبر قرآن به کار میرفت. امروزه، تقسیم قرآن به سی جزء و هر جزء به چهار حزب، به عنوان یک ساختار شایع شناخته میشود.
محتوای کتاب قرآن
در صفحات قرآن، مسائل متنوعی چون اعتقادات، اخلاق، حکمتهای شرعی، حکایات گذشته، مقاومت در برابر منافقان و مشرکان به زیبایی جلوه یافتهاند.
مضامین گوناگونی که قرآن به آنها پرداخته است، از توحید و معاد گرفته تا رویدادهای مهم اسلامی، چون غزوات پیامبر اسلام، قصههای آموزنده، حقوق و وظایف عبادی و حقوقی اسلام، و همچنین فرهنگ اخلاقی و موانعی چون شرک و نفاق به تدبیر خداوند، به روشنی بیان شدهاند.
علوم مرتبط با قرآن
قرآن به عنوان چشمهای غنی از دانش و معارف، به عنوان مبدأ اصلی برای ظهور اطلاعات فراوان در اوساط این جامعه است. تفسیر و علوم قرآنی از جمله علومی است که به فهم کامل قرآن و سخنان پروردگار عالم کمک کننده است.
تفسیر
تفسیر، به معنای شرح و توضیح آیات قرآن، به عنوان یک علم از دانش اسلامی محسوب میشود. این سنت تفسیری، از زمان پیامبر آغاز شده و به دست ایشان شخصاً آغاز گردیده است.
امام علی (ع)، ابن عباس، عبدالله بن مسعود و ابوبکر بن مسعود از اولین مفسران قرآن پس از رسول اسلام (ص) بودهاند.
قرآن با رویکردها و روشهای گوناگونی تفسیر یافته است؛ از جمله این رویکردها میتوان به تفسیر موضوعی، تفسیر ترتیبی، تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر روایی، تفسیر علمی، تفسیر فقهی، تفسیر فلسفی و تفسیر عرفانی اشاره کرد.
علوم قرآنی
مجموعهٔ دانشهایی که در زمینه قرآن بحث و بررسی میشوند، به عنوان علوم قرآنی شناخته میشوند. این علوم شامل تاریخ قرآن، بحث درباره آیات الأحکام، علم لغات قرآن، اطلاعات در زمینه اِعراب و بلاغت قرآن، تحلیل اسباب النزول، بررسی قصص القرآن، شناخت اعجاز القرآن، تطبیق علم قرائات، مفهوم مکی و مدنی بودن آیات، علم محکم و متشابه، و نیز مطالعه علم ناسخ و منسوخ به عنوان بخشهای مهمی از حوزهٔ علوم قرآنی میپردازند.
دیدگاه مستشرقان
دانشمندان غیرمسلمان با تفکر و پژوهشهای فراوان، به بررسی ادبیات، محتوا، و جنبههای الهامبخش قرآن پرداختهاند. برخی از مستشرقان، قرآن را بهعنوان کلام پیامبر اسلام شناخته و اظهار کردهاند که محتوای آن از منابع یهودی و مسیحی و اشعار دوره جاهلیت الهام گرفته است. همچنین، برخی دیگر با ابراز روشنفکرانه، قرآن را به عنوان اثری برتر از کلام انسانی ارزیابی کرده اند.
ریجارد بل، در ارزیابی ادبی این کتاب مقدس، به ویژه سورههای مکی، آن را به عنوان یک شاهکار ادبی با ویژگیهای حیرتانگیز توصیف کرده و آیات قرآن را همچون نغمههایی که از دل فرشتگان سرچشمه میگیرد، تشبیه کرده است که جان مؤمنان را به وجد میآورد.
موریس بوکای، مستشرق فرانسوی، تخقیقات خود را به اعجاز علمی در قرآن معطوف کرده و اظهار کرده است: برخی از آیات قرآن با کشفهای جدید علمی به طور کامل هماهنگی دارند. او به نتیجه رسیده است که این کتاب مقدس، از سوی الهی الهام گرفته شده است.
مطالعه بیشتر
تفسیر جالب سوره عصر را مطالعه کنید
قرآن، کتاب مقدس اسلام، نه تنها به عنوان راهنمای روحانیت مسلمانان بلکه به عنوان یک راهنمای کامل برای زندگی انسانها در تمام ابعاد زندگی شناخته میشود. این کتاب، کلام خداوند است و به زبان عربی نازل شده است.
قرآن، با بیش از ۶۰۰۰ آیه، موضوعات مختلفی از اخلاق و اجتماع تا فلسفه زندگی و حکمت دارد. این کتاب با تأکید بر توحید، عدالت، بخشش و اختصاصیت انسان در جهان، به عنوان یک منبع الهامبخش و راهنمای رفتار اخلاقی شناخته میشود.
قرآن به همه ی انسان ها آموزههای متعددی از جمله محبت، صداقت، صدقهدادن، و حفظ حقوق انسان را آموزش میدهد. این کتاب به عنوان یک راهنمای جامع برای ارتقاء روحانیت و اخلاق انسانها شناخته میشود و اهمیت زندگی با اخلاقیات و مسئولیتپذیری در جامعه را تأکید میکند.
امید روشن هستم، از سال 96 پا به عرصه سایت گذاشتم. من یکی از علاقمندانِ حوزه سئو هستم و تلاش میکنم با علم سئو مطالب آموزشی بیشتری را در بستر وب منتشر کنم.
امید روشن هستم، از سال 96 پا به عرصه سایت گذاشتم. من یکی از علاقمندانِ حوزه سئو هستم و تلاش میکنم با علم سئو مطالب آموزشی بیشتری را در بستر وب منتشر کنم.
دیدگاهتان را بنویسید