جنگ صفین | ماجرای نبرد صفین
جنگ صفین | ماجرای نبرد صفین
در نبرد صفّین که در سال ۳۷ هجری در منطقهی صفین برگزار شد، امام علی (ع) و معاویه به نزاع پرداختند. وقتی سپاه معاویه در وضعیت ناپایداری بود، برخی از سپاهیان معاویه به حیله ی عمرو بن عاص قرآن بر سر نیزههای خود کردند و به این دلیل برخی از افراد از سپاه امام علی (ع) از ادامه نبرد منصرف شدند.
در نهایت، داوران برای حَکَمیَت بین دو طرف تعیین شدند و نبرد بدون حکمی مشخص به پایان رسید. در این نبرد، عَمّار و خُزَیمه به شهادت رسیدند.
در ادامه مطلب به شرح وقایع جنگ صفین می پردازیم.
زمینه جنگ صفین چگونه ایجاد شد؟
وقتی امام علی (ع) به مقام خلافت رسید، معاویه حاکم منطقه شام بود. مدتی قبل از این حادثه، در سال ۱۸ قمری، معاویه به عنوان امیر دمشق تعیین شده بود و در دوران خلافت سوم، او حاکم شام شد. امام علی (ع) تصمیم گرفت که عبدالله بن عباس را به عنوان حاکم شام منصوب کند.
امیرالمومنین یک نامه به معاویه نوشت و از او خواست تا همراه اشراف منطقه شام به مدینه بیاید و ایشان را به عنوان خلیفه بپذیرد.
اما معاویه نه تنها از این موضوع را قبول نکرد، بلکه به انتقام خون عثمان اشاره کرد.
در نامهای به معاویه، امام علی (ع) اشاره کرد که عموم مردم بدون مشورت او عثمان را کشتند، اما اکنون از طریق مشورت و اجماع، او را به عنوان خلیفه انتخاب کردهاند.
بعد از پایان جنگ جمل، امام علی (ع) به شهر کوفه آمد و تلاش کرد تا معاویه را متقاعد به اطاعت از خود کند.
اما وقتی متوجه شد که معاویه تصمیم به بیعت و اطاعت ندارد و بزرگان کوفه حاضر به دفاع از امام در مقابل شام هستند، او در یک سخنرانی عامه مردم را به جهاد فراخواند.
تاریخ نگار جنگ صفین
- زمان وقوع جنگ: در صفر سال ۳۷ هجری
- مکان وقوع جنگ: منطقهای به نام صفین
- نتیجه نبرد: اتمام جنگ با قبول حکمیت
- علت جنگ: عدم بیعت و پذیرش خلافت امام علی (ع) از سوی معاویه
- طرفین جنگ: سپاه امام علی و سپاه معاویه
- فرماندهان جنگ: امام علی (ع) و معاویه
- خسارات: شهادت بیست و پنج هزار نفر از لشکر امام علی (ع) و کشته شدن چهل و پنج هزار نفر از لشکر شام
جمع آوری سپاه امام علی (ع)
امام علی (ع) به ابن عباس یک نامه نوشت تا اهالی بصره را دعوت کند؛ نتیجه این دعوت این بود که بسیاری از مردم بصره پس از دعوت امام (ع)، با ابن عباس به کوفه آمدند.
همچنین، امیرالمومنین (ع) نیز نامهای به مِخنَف بن سُلَیم، حاکم اصفهان، نوشت تا به سپاه امام بپیوندد.
همچنین چند زن اهل کوفه نیز در جنگ صفین حضور داشتند و با شعرهای خود امام علی علیهالسلام را تمجید میکردند و خصوصیات او را ترویج میدادند و نیروهای عراق را به مقابله با شامیان ترغیب میکردند.
این زنان شامل سوده دختر عمارة الهمدانی، زرقاء دختر عدی الهمدانی، ام الخیر، جروة دختر مرة بن غالب تمیمی و ام سنان بودند.
جمع آوری سپاه معاویه
یاران معاویه شامل افراد زیر بودند: عمرو بن عاص که در فلسطین مستقر بود و معاویه از او درخواست کرد تا به شام بیاید و در مقابل دریافت حکومت مصر به کمک او باشد.
همچنین، اعضای دیگری همچون عبیدالله بن عمر، ذو الکلاع، عبدالرحمن بن خالد بن ولید، عبدالله بن عمرو بن عاص، مروان بن الحکم، معاویه بن حدیج، ضحاک بن قیس، بسر بن ارطاة، شرحبیل بن ذو الکلاع و حبیب بن مسلمة نیز به او پیوستند.
روز شمار جنگ صفین
سال 36 قمری
از 5 شوال:
– حرکت سپاه امام علی(ع) به سوی شام
– رسیدن به سرزمین کربلا و پیشبینی واقعه عاشورا
– رسیدن به منطقه ساباط مدائن و ملحق شدن حدود ۱۲۰۰ نفر به سپاه امام
اواخر سال 36 قمری:
– رویارویی سپاه مقدم معاویه با سپاه مقدم امام علی(ع)و عقبنشینی سپاه شام
سال 37 قمری:
– ماه محرم: توقف جنگ به علت ورود به ماه حرام
– ماه صفر: آغاز رسمی جنگ صفین
– 5 صفر: پیوستن تعدادی از قرّاء شام به سپاه امام علی(ع)
– 9 صفر: شهادت عمار یاسر
– لیله الهریر ( روزهای آخر جنگ ): جنگ از نماز صبح تا نیمه شب و آغاز آن از نیمه شب تا ظهر فردا. به نیزهکردن قرآن به حیله عمروعاص و درخواست حکمیت قرآن
– ۱۷ صفر: نگارش مکتوب حکمیت و تعیین زمان و مکان برای آن
– ربیع الاول: بازگشت امام به کوفه
– رمضان: برپایی حکمیت در دومه الجندل و فریبخوردن ابوموسی اشعری از عمروعاص، مخالفت امام علی با نتیجه حکمیت
آغاز جنگ صفین
امام علی علیهالسلام دستور داد تا جنگجویان در نخلیه، که اردوگاه نظامی کوفه بود، جمع شوند. این دستور باعث ناراحتی معاویه شد و با آزین بستن منبر کوفه با لباس خونین عثمان، در حاشیه هفتاد هزار شیخ پیر که اطراف منبر گریه میکردند، مردم شام را برای مقابله با سپاه عراق آماده میکرد.
امام سفر خود را به مدائن آغاز کرد و از مردم شهر خواست تا به نیروی وی بپیوندند.
نیروهای امام در مرز شمال عراق و سوریه با نیروهای شام به رهبری ابوالاعور سلمی برخورد کردند. امام مالک را به سمت آنها فرستاد و او را تأکید کرد که به هیچ وجه آغاز کننده نبرد نباشد.
با حضور مالک، نبرد آغاز شد و دو طرف برای مدتی در میانه نبرد قرار گرفتند. سپس نیروهای شام عقبنشینی کردند.
میدان نبرد منطقه صفین بود که فاصلهای کوتاه از رودخانه فرات داشت. وقتی نیروهای عراق به نیروهای شام رسیدند، متوجه شدند که آنها منطقه را کنترل کرده و راهی که از میان باتلاق به رود خانه عبور میکرد را نیز مسدود کردهاند.
نیروهای عراق با شجاعت مالک توانستند مسطح آب را کنترل کنند و امام دستور داد تا از آب برای شامیان نبندند و همگی باید از آب استفاده کنند.
لَیلَةُ الهَریر:
با پایان ماه محرم، جنگ صفین در روز اول ماه صفر به شدت آغاز شد. در شب آغاز جنگ، امام علی علیهالسلام به تمام نیروهایش توصیه کرد:
“تا زمانی که لشکر معاویه به حمله نپرداختهاند، شما نیز اقدام به جنگ نکنید. کسی که دست برای فرار زده، را نکشید، زخمی شدگان را به قتل نرسانید و هیچکس را برهنه نکنید و جسد کشته شده را تحقیر نکنید.”
عمار، که پیامبر اسلام پیشبینی کرده بود که توسط یک گروه متجاوز کشته میشود، در یکی از روزهایی که جنگ به شدت در جریان بود، به شهادت رسید.
امام از معاویه خواست تا به صورت دو به دو با یکدیگر مبارزه کنند و شخص برنده حکومت را به دست آورند. اما معاویه این پیشنهاد را نپذیرفت.
در یک موقعیت دیگر، امام با عمرو همدیدار شد و به نبرد پرداختند، اما عمرو با نشان دادن عورت خود و بهرهگیری از احترام و حیای امام، از میدان نبرد گریخت.
معاویه تلاش میکرد تا با روش های مختلف ارتش امام را در عراق در هم شکند. او نامههای مختلفی به افرادی مثل ابوایوب انصاری و عبدالله بن عباس نوشت و سعی کرد با جلوگیری از جنگ و حتی وعده دادن خلافت به ابن عباس، آنها را برای مخالفت با امام علی علیه سلام ترغیب کند.
همچنین با اهداءهای مالی مکرر، سپاهیانش را به جنگ ورزید.
در یکی از آخرین روزهای نبرد، جنگ به قدری شدید شد که از صبح شروع شد و تا نیمه شب ادامه یافت.
این شب به نام “لیلة الهریر” شناخته میشود. مجدداً جنگ از نیمه آن شب شروع شد و تا ظهر روز بعد ادامه یافت. امام علی علیه سلام در یک خطبه اعلام کرد: “جر یک نفس از دشمن باقی نمانده است.”
حیله به نیزه کردن قرآن:
لشکرهای معاویه در پی حملات مالک اشتر، متوجه شکست نزدیکی بودند. معاویه در تلاش برای یافتن راه حل، به عمرو عاص مراجعه کرد. با پیشنهاد عمرو و دستور معاویه، سربازان شامی قرآنها را روی نیزههای خود نصب کردند و شعار دادند:
“ای مردم عراق! حاکم بین ما کتاب خدا باشد.”
همچنین گزارش شده است که لشکرهای شامی فریاد میزدند:
“ای گروه عرب، به زنان و دختران خود بیندیشید، اگر شما نابود شوید، فردا چه کسی در برابر رومیان و ترکان و پارسیان بجنگد؟!”
در این زمان حدود بیست هزار نفر از نیروهای عراق به سمت امام آمدند و از ایشان خواستند تا حکمیت قرآن را بپذیرند.
طایفه ی قراء به به خواندن قرآن دلخوش بودند و همچنین تعدادی از لشکریان که بعدا اعضای گروه خوارج شدند، جزء این افراد بودند.
مخالفان جنگ از امام خواستند که تا دستور دهد مالک اشتر برگرد. امام شخصی را به دنبال مالک فرستاد.
اما مالک اعلام کرد که الان وقت بازگشت نیست.
مخالفان با جنگ گفتند که اگر مالک برنگردد تو را خواهیم کشت و این خبر باعث بازگشت مالک از جنگ شد و نبرد متوقف شد. (امان از نفس اماره و شیطان که با پیروی از آن، انسان را از مولا و ولی خویش دور می سازد!)
نتیجه جنگ صفین چه بود؟
پس از به نیزه کردن قرآن و ایجاد دو دستگی در لشکر امام علی (ع)، برای پذیرش حکمیت قرآن مردم منطقه شام عمرو بن عاص را انتخاب کردند.
از لشکر امام علی (ع)، بر خلاف میل امام و سایر همراهان سپاه، اشعث و چند نفر دیگر که بعدها به جماعت مارقین پیوستند، ابوموسی اشعری را پیشنهاد دادند.
امام علی علیهالسلام، ابن عباس و مالک اشتر را پیشنهاد دادند. اشعث و دنبالهدارانش پیشنهاد امام و یارانش را نپذیرفتند؛ با این دلیل که اشتر معتقد به جنگ بود و ابن عباس نمیتوانست در این نقش باشد، چرا که عمرو بن عاص از قبیله مضریها بود.
بنابراین، آنها به این نتیجه رسیدند که طرف دیگر باید از قبیله یمن باشد.
به دلیل ماجرای حکمیت، دو نیروهای نظامی از هم جدا شدند و معاویه موفق شد از مخمصه فرار کند.
امام علی علیهالسلام بعد از آن سعی کرد تا نیرویی برای حمله به شام تشکیل دهد، اما مردم کوفه و حجاز به اندازه کافی از او حمایت نکردند و یک گروه به نام خوارج در داخل کوفه ظهور کردند و منجر به نبرد نهروان شدند.
تعداد کشتگان جنگ صفین
درباره تعداد کشتگان دو سپاه اختلاف نظر وجود دارد. برخی تاریخنگاران اعلام کردهاند که در این جنگ هفتاد هزار نفر از هر دو طرف کشته شدند، و از این تعداد چهل و پنج هزار نفر به سپاه معاویه و بیست و پنج هزار نفر به سپاه امام علی علیهالسلام تعلق داشتند.
در میان شهدای سپاه امام علی علیهالسلام، بیست و پنج نفر از بدریون (افرادی که در جنگ بدر در کنار پیامبر اسلام صلیاللهعلیهوآله جنگیدند) در نبرد صفین توسط نیروهای شام کشته شدند.
امید روشن هستم، از سال 96 پا به عرصه سایت گذاشتم. من یکی از علاقمندانِ حوزه سئو هستم و تلاش میکنم با علم سئو مطالب آموزشی بیشتری را در بستر وب منتشر کنم.
امید روشن هستم، از سال 96 پا به عرصه سایت گذاشتم. من یکی از علاقمندانِ حوزه سئو هستم و تلاش میکنم با علم سئو مطالب آموزشی بیشتری را در بستر وب منتشر کنم.
دیدگاهتان را بنویسید